نقش مدیریت ریسک در بازار بورس تهران

بررسی تأثیر ریسک سیستماتیک نقدشوندگی بر بازده مورد انتظار سهام در بورس اوراق بهادار تهران

این مطالعه به بررسی نقش ریسک سیستماتیک نقدشوندگی در بازده سهام با استفاده از مدل قیمت‌گذاری دارایی‌های سرمایه‌ای تعدیل‌شده با نقدشوندگی ایجادشده توسط آچاریا و پدرسون (2005) در بورس اوراق بهادار تهران می‌پردازد. جامعه آماری نقش مدیریت ریسک در بازار بورس تهران این پژوهش کلیه شرکت‌های پذیرفته‌شده در بورس اوراق بهادار تهران می‌باشد. پژوهش حاضر با استفاده از الگوی داده‌های ترکیبی (پانل دیتا) برای یک دوره زمانی از فروردین‌ماه 1390 تا پایان اسفندماه 1397 با تشکیل سبدهای سرمایه‌گذاری متشکل از سهام 70 شرکت‌ پذیرفته‌شده در بورس اوراق بهادار تهران به‌عنوان نمونه را به‌صورت ماهانه موردمطالعه قرار داده است. یافته‌ها نشان می‌دهد که علاوه بر اشتراک‌ در نقدشوندگی (β2)، سایر ریسک‌های نقدشوندگی، مانند حرکت مشترک بین عایدات سهام و نقدشوندگی بازار و حرکت مشترک بین نقدشوندگی سهام و عایدات بازار، نقش مهمی در قیمت‌گذاری دارایی‌ها بازی می‌کنند. هم‌چنین در این پژوهش اثرات ریسک‌های نقدشوندگی بر روی عایدات، با استفاده از تقسیم کردن نمونه‌ها به بازارهای رونق و رکود بررسی شده است. نتایج حاکی از آن است که ریسک سیستماتیک نقدشوندگی در قیمت‌گذاری سهام در بازارهای راکد اهمیت بیشتری دارد. نتایج کلی این پژوهش از اهمیت تأثیر ریسک سیستماتیک نقدشوندگی بر بازده مورد انتظار سهام، به‌ویژه در حین رکود بازار حمایت می‌کند

کلیدواژه‌ها

• ریسک سیستماتیک نقدشوندگی
• الگوی قیمت‌گذاری دارایی‌های سرمایه‌ای تعدیل‌‌شده
• حرکات مشترک نقد شونده

عنوان مقاله [English]

Investigating the Effect of Systematic Liquidity Risk on Expected Stock Returns with Regard to Tehran Stock Exchange

نویسندگان [English]

• Hassan Ali Sinaee 1
• Abdol Hossein Neisi 2
• Nasrin Falahpuor 3

1 Full Professor, Department of Management, College of Economy and Social Sciences, Shahis Chamran University, Ahvaz, Iran

2 Assistant Professor, Department of Management, College of Economy and Social Sciences, Shahis Chamran University, Ahvaz, Iran

3 Corresponding Author: MA In Financial Management, College of Economy and Social Sciences, Shahis Chamran University, Ahvaz, Iran

This study examines the effect of systematic liquidity risk in stock returns using the adjusted capital asset pricing model with liquidity generated by Acharya and Pederson (2005) on the Tehran Stock Exchange. The statistical population of this study is all companies listed on the Tehran Stock Exchange. The present study, using a combination of data model (data panel) for a period of time from April 2011 to the end of March 2018 with the formation of investment portfolios consisting of shares of 70 companies listed on the Tehran Stock Exchange, as an example, has been studied on a monthly basis. Findings showed that in addition to sharing in liquidity (β2), other liquidity risks, such as joint movement between stock earnings and market liquidity and joint movement between stock liquidity and market earnings, play an important role in asset pricing. We examined the effects of liquidity risk on earnings by dividing our samples into boom and bust markets. The results suggested that the systematic liquidity risk is more important in stock pricing in stagnant markets. The final results of this study support the importance of the impact of systematic liquidity risk on expected stock returns, especially during market downturns.

کلیدواژه‌ها [English]

• Systematic Liquidity Risk
نقش مدیریت ریسک در بازار بورس تهران
• A-CAPM
• Joint Movements of Liquidity

مراجع

ابزری، مهدی، کبیری‌پور، وحید و سهیلی، سیروس (1392). تحلیل تأثیر نقدشوندگی بر بازده سهام با کنترل سبک‌های سرمایه‌گذاری: رویکردی جدید با معیاری چندبعدی، دانش حسابداری، 4(15): 79 - 103.

اسلامی بیدگلی، غلامرضا، هنردوست، اعظم (1395). بازدهی مقطعی سهام، ریسک نقدشوندگی و بی‌قاعدگی‌های بازار مالی، تحقیقات مالی، 18 (1): 200-185.

پورفرد، شهروز (1394). بررسی تأثیر ریسک نقدشوندگی بر مدل قیمت‌گذاری دارایی‌های سرمایه‌ای با استفاده از بتاهای نقدشوندگی. پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه خوارزمی.

زارع بهمنمیری، محمدجواد، کشیری، لادن (1397). هم‌زمانی قیمت سهام و رفتار توده‌وار سهام‌داران (حقیقی و حقوقی): با تاکید بر نقش میانجی نقدشوندگی سهام، حسابداری مالی، 10 (38): 45-22.

سرکانیان، جواد، راعی، رضا و فلاح‌پور، سعید (1394). بررسی رابطه بین نقدشوندگی با بازده سهام در بازار سهام ایران، چشم‌انداز مدیریت مالی، 11: 26-9.

طالب‌لو، رضا، حمیدی، فاطمه (1395). آزمون الگوی قیمت‌گذاری دارایی با تأکید بر ریسک نقدشوندگی در بورس اوراق بهادار تهران، نظریه‌های اقتصاد مالی، 1 (1): 134-107.

قالیباف اصل، حسن، پورفرد، شهروز، (1395). «قیمت‌گذاری ریسک نقدشوندگی در بازار بورس اوراق بهادار تهران»، فصلنامه سیاست‌های مالی و اقتصادی، سال چهارم، شماره 16، ص 65-29.

هاشمی، سیدعباس، دستگیر، محسن و شریفی، داود (1393). بررسی تاثیر کیفیت اطلاعات حسابداری بر انعکاس به موقع اطلاعات در قیمت سهام شرکت‌های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران، حسابداری مالی، 6 (34): 142-121.

Acharya, V.V., & Pedersen, L.H. (2005) “Asset pricing with liquidity risk”, Journal of Financial Economics, Vol.77, No.2, pp.375-410.

Altay, Erdinç & Çalgıcı, Seda, (2019), Liquidity adjusted capital asset pricing model in an emerging market: Liquidity risk in Borsa Istanbul, ICBC Turkey, Risk Management Department, Maslak mah. Dereboyu/2 cad. No.13, Sarıyer Istanbul, Turkey, 1-13.

Amihud, Y. & Mendelson, H. (1986). “Asset Pricing and Bid-Ask Spread” Journal of Financial Economics, Vol.17, No.2, pp.223-249.

Amihud, Y. (2002). Illiquidity and stock نقش مدیریت ریسک در بازار بورس تهران returns: cross-section and time-series effects. J. Financ. Mark. 5 (1), 31–56.

Chang, Y.Y., Faff, R.W., Hwang, C.Y., (2010). Liquidity and stock returns in Japan: new evidence. Pac. Basin Financ. J. 18 (1), 90–115.

Chen, Jiaqi & Sherif, Mohamed, (2016). ''Illiquidity premium and expected stock returns in the UK: A new approach'', appear in: Physica A, 3-35.

Chordia, T., Roll, R., Subrahmanyam, A., (2000). Co-movements in bid-ask spreads and market depth. Financ. Anal. J. 56 (5), 23.

Chordia, T., Roll, R., Subrahmanyam, A., (2000). Co-movements in bid-ask spreads and market depth. Financ. Anal. J. 56 (5), 23.

Hearn, B., Piesse, J., & Strange, R. (2010). “Market liquidity and stock size premia in emerging financial markets: The implications for foreign investment”, International Business Review, Vol.19, No.5, pp.489–501.

Kim, S., Lee, K. (2014). Pricing of liquidity risks: Evidence from multiple liquidity measures, Journal of Empirical Finance, 112-132.

Pastor, L. & Stambaugh, R. (2003). “Liquidity risk and expected stock returns” Journal of Political Economy, Vol.111, No.3, pp.85-642.

Van Vu, Daniel Chai, Viet Do(2014), "Empirical tests on the liquidity-adjuste capital asset pricing model", Pacific-Basin Finance Journal, vol.35, PP. 73-89.

تدریس دوره آموزشی ERM مدیریت ریسک سازمانی در شرکت بورس اوراق بهادار تهران

دیروز آخرین روز از مجموعه کلاس های دوره آموزشی ERM مدیریت ریسک سازمانی در شرکت بورس اوراق بهادار تهران را برگزار کردم. دوره آموزشی ERM برای دو هفته برنامه ریزی شده بود و مطابق همان تشکیل گردید. در این دوره کارکنان واحد مدیریت ریسک شرکت بورس تهران و همچنین مسئولان ریسک همکار در کلیه واحدهای سازمانی حضور یافتند. دوره ERM به صورت حضوری در محل بورس تهران واقع در مقر اصلی شرکت یعنی ساختمان شیشه ای بورس در سعادت آباد برگزار گردید.

شرکت بورس اوراق بهادار تهران سال ۱۳۴۶ بر پايه قانون تصویب شده در یک سال پیش از آن، تأسيس گردید. بورس تهران کار و فعاليت خود را با انجام چند معامله بر روي سهام بانك توسعه صنعتي و معدني آغاز كرد. در پي آن شركت نفت پارس، اوراق قرضه دولتي، اسناد خزانه، اوراق قرضه سازمان گسترش مالكيت صنعتي و اوراق قرضه عباس‌آباد به بورس تهران راه يافتند.

بورس اوراق بهادار تهران هم اکنون بیشتر از نیم قرن فعالیت را گذرانده است. تامین مالی، تعمیق و توسعه بازار، ارتقاء شفافیت و نقدشوندگی از اصول اولیه و اساسی بورس به شمار می روند.

از مهمترین نقش ها و اهداف استراتژیک بورس تهران می توان به تامین مالی بنگاه های بخش عمومی و خصوصی کشور اشاره کرد. ایجاد تنوع در ابزارهای معاملاتی و افزایش پذیرش و عرضه شرکت های جدید در صنایع مختلف، باعث می شود که سهم بازار سرمایه در تامین مالی افزایش یابد. بر این اساس بستر مناسب برای هدایت و جذب نقدینگی بیش از پیش فراهم می‌شود.

برنامه ریزی و هماهنگی برگزاری دوره آموزشی ERM مدیریت ریسک سازمانی فروردین ماه امسال انجام شد. از واحد مدیریت ریسک شرکت بورس اوراق بهادار تهران درخواستی دریافت کردم تا دوره مدیریت ریسک سازمانی را تدریس کنم.

با درخواست و دریافت اطلاعات مورد نیاز، طرح ریزی دوره آموزشی ERM را انجام دادم و مشخصات این دوره را در قالب سند شناسنامه دوره مدیریت ریسک سازمانی تدوین نموده و در اختیار مدیریت محترم ریسک شرکت بورس قرار دادم. جناب آقای دکتر محمدی مدیر محترم دپارتمان مدیریت ریسک شرکت بورس، بر روی سرفصل ها و زمان اختصاص داده شده به آنها نظرهای اصلاحی داشتند که مطابق درخواست، در برنامه دوره تغییرات و اصلاحات مد نظر را اعمال کردم.

از جمله مباحثی که از سوی شرکت بورس روی آن تأکید شد، فرهنگ ریسک سازمان بود. با توجه به همین نکته، بخش مربوط به فرهنگ ریسک بسط و گسترش یافت. همچنین مقرر گردید که به ویرایش جدید مدل COSO یعنی ویرایش ۲۰۱۷ با عنوان مدیریت ریسک – یکپارچگی با استراتژی و عملکرد نیز زمان بیشتری اختصاص دهیم و مفاهیم و مبانی آن را برای حاضران در دوره با رویکرد اجرایی و پیاده سازی تشریح نمایم.

تدریس دوره آموزشی ERM مدیریت ریسک نقش مدیریت ریسک در بازار بورس تهران سازمانی در شرکت بورس اوراق بهادار تهران

زمانبندی و تقویم برگزاری جلسه های آموزشی هم در نهایت با شرکت بورس هماهنگ شد و مطابق با برنامه طراحی شده جلسه ها برگزار گردید و دوره به اتمام رسید.

در دوره برگزار شده چند تمرین و کارگاه آموزشی هم طراحی و اجرا گردید. از جمله آنها می توان به کارگاه طراحی شاخص‌های کلیدی ریسک Key Risk Indicator اشاره کرد. از همه فراگیران دوره درخواست شد که مراحل شناسایی ریسک، تشخیص شاخص کلیدی عملکرد KPI مربوط به آن و در نهایت تعریف KRI را انجام دهند. چند نفر از فراگیران هم، کارهای عملی خود از طراحی شاخص کلیدی ریسک را روی تخته نوشته و برای دیگر همکاران خود این روند را توضیح دادند.

همچنین تعیین اشتهای ریسک و تمرین نوشتن نمونه هایی به عنوان بیانیه اشتهای ریسک سازمان در برخی حوزه ها صورت گرفت. برای هر یک از شاخص های کلیدی ریسک نیز مقدار اشتهای ریسک، سطح قابل تحمل و ظرفیت نهایی ریسک تعریف گردید.

با توجه به هدف‌گذاری دانشی و مهارتی اولیه برای دوره ERM و تأکید مدیریت محترم ریسک شرکت بورس، به بحث فرهنگ ریسک نیز به صورت جدی و مفصل پرداخته شد.

سه مدل اصلی و شناخته شده فرهنگ ریسک سازمانی در این دوره مطرح گردید. کارکرد اصلی مدل های فرهنگ سازمانی، ایجاد امکان برای ارزیابی وضعیت کنونی فرهنگ ریسک شرکت می باشد. در ادامه نیز، مدل به سازمان کمک می کند که برای مداخله در جهت بهبود فرهنگ ریسک، اقدام‌ها و برنامه هایی تعریف کنند.

آموزش مدیریت ریسک سازمانی ERM برای کارشناسان ارشد بورس اوراق بهادار تهران

مدیریت ریسک در بازارهای بورس نفت

مهدی مشکی
بخش نخست
در عرف معمول، ریسک خطری است که در نتیجه عدم اطمینان نسبت به ماهیت و کیفیت وقوع پدیده‌ای در آینده، حادث می‌شود.

در عرف معمول، ریسک خطری است که در نتیجه عدم اطمینان نسبت به ماهیت و کیفیت وقوع پدیده‌ای در آینده، حادث می‌شود. در متون مالی از ریسک‌ تعاریف متفاوتی انجام شده است. برخی ریسک را به عنوان هرگونه نوسان احتمالی مورد انتظار در بازدهی اقتصادی تلقی کرده و برخی دیگر مفهوم ریسک را صرفا به نوسانات احتمالی منفی در بازده دارایی‌ها محدود می‌نمایند.

ریسک همیشه یکی از دغدغه‌های سرمایه‌گذاران بوده و در این میان سرمایه‌گذارانی موفق تلقی می‌شوند که بتوانند سطح قابل قبولی از ریسک را پذیرا باشند. به‌طور کلی ریسک را می‌توان به دو طبقه یعنی ریسک مالی و ریسک غیرمالی تقسیم نمود. ریسک‌هایی نظیر ریسک نرخ ارز، ریسک نرخ سود، ریسک اعتباری، ریسک نقدینگی از جمله ریسک‌های مالی تلقی گردیده و در مقابل ریسک سیاسی، ریسک صنعت، ریسک مدیریت و ریسک قوانین و مقررات از مجموعه ریسک‌های غیرمالی محسوب می‌شود. در عین حال باید به این نکته نیز توجه داشت که تفکیک دو دسته ریسک فوق به معنای نفی اثرات متقابل ریسک‌های مزبور بر یکدیگر نمی‌باشد.

ضرورت مدیریت و کنترل بهینه ریسک در واحدهای اقتصادی و تجاری موجب شده است که مطالعات وسیعی در این مورد طی دو دهه گذشته انجام گیرد. هدف مشترک مطالعات مزبور یافتن راهکارهایی جهت کنترل ریسک و مدیریت مناسب آن بود. مدیریت ریسک در واقع‌ فرآیندی است که بنگاه اقتصادی را قادر به کنترل انواع ریسک‌ها و برخورد مناسب با آن می‌کند. بر این اساس ابتدا انواع ریسک‌ها شناسایی شده و سپس روش کنترل مناسب آن مشخص می‌شود. البته توجه به این نکته ضروری است که برخی از ریسک‌ها نظیر ریسک سیاسی را نمی‌توان به طور کلی حذف و یا تحت کنترل قرار داد؛ لذا نگرش علمی به مساله ریسک، چیزی جز مدیریت آن نمی‌باشد.

مدیریت ریسک جهت اعمال کنترل موثر بر ریسک و به حداقل رساندن آن نیازمند ابزاری است که توسط مهندسی مالی طراحی و عرضه می‌شود. مهندسی مالی، ابزارهای جدید مالی را طراحی و یا اقدام به توسعه آن می‌نماید تا در نهایت امکان ارائه راه‌حل‌های متبکرانه برای مسائل و مشکلات مالی فراهم شود. یکی از ابزارهای مهندسی مالی که جهت کنترل و مدیریت ریسک از آن استفاده می‌شود، ابزارهای مشتقه مالی است. ابزارهای مشتقه مالی که عمدتا بعد از دهه ۱۹۹۰ مطرح گردید، نوعی ابزار مالی است که ارزش آن از ارزش سایر دارایی‌های مالی مشتق شده و تغییرات قیمت هر یک از آنها تابعی از تغییرات قیمت دارایی اصلی است. ابزارهای مالی مشتق شده و تغییرات قیمت هر یک از آنها تابعی از تغییرات قیمت دارایی‌ اصلی است. ابزارهای مشتقه مالی به چهار طبقه اصلی تقسیم می‌شود:

قرارداد سلف، قرارداد آتی، اختیار معامله و قرارداد تاخت(معاوضه)

الف- قرارداد سلف. قراردادی است که در آن طرفین توافق می‌کنند مقدار مشخص کالایی را در تاریخ معینی در آینده و بر حسب قیمت مشخص معامله نمایند. استفاده از قرارداد آتی به طرفین قرارداد این فرصت را می‌دهد که برحسب پیش‌بینی‌های خود از روند قیمت‌ها وارد قرارداد شده و افرادی که به دنبال پوشش ریسک تغییرات آتی قیمت‌ها هستند، از این طریق به مدیریت ریسک می‌پردازند. معاملات مربوط به قرارداد آتی در بازارهای خارج از بورس (OTC) انجام شده و طرفین قرارداد به طور مستقیم با هم در ارتباط می‌باشند. قرارداد سلف دارای نواقص و کاستی‌های متعددی است از جمله اینکه در صنایعی مثل صنعت نفت، هر گونه افزایش قیت نفت می‌تواند باعث تشویق فروشنده و هر گونه کاهش قیمت باعث ایجاد انگیزه در خریدار برای لغو قرارداد شود. همچنین از آنجایی که در معاملات سلف طرفین قرارداد ملزم به انتشار جزئیات قرارداد نیستند، لذا این قرارداد شفافیت کمتری نسبت به قرارداد آتی دارد.

با این وجود بازارهای کاغذی سلف همچنان نقش کلیدی خود را در بازار نفت حفظ کرده است. از جمله دلایل اصلی این موضوع این است که در قرارداد سلف معامله‌گران نفتی می‌توانند طرف معامله خود را انتخاب نموده و انجام معامله بدون آنکه محدود به ساعت کار بورس‌ها باشد در هر زمانی که مورد توافق طرفین باشد قابل‌انجام می‌باشد. امروزه با وجود اینکه رشد سریع بازار قراردادهای آتی از اهمیت بازار سلف کاسته است ولیکن هنوز بازار کاغذی سلف نفت برنت ۱۵روزه از مهم‌ترین بازارهای سلف نفت خام محسوب می‌شود.

ب - قرارداد آتی. نوع استاندارد شده قرارداد سلف می‌باشد. استاندارد به این معنی که حجم، کیفیت، خصوصیات فنی و زمان و مکان تحویل آن باید بر طبق ضوابط بورس باشد. به عنوان مثال، مقدار استاندارد معاملات نفت خام بورس‌های نفتی مضربی از ۱۰۰۰بشکه نفت خام بوده و هر ۱۰۰۰بشکه نفت خام یک قرارداد نامیده می‌شود. قرارداد آتی از طریق نهادهای واسطه‌ای تحت عنوان اتاق پایاپای انجام گرفته و این اتاق تعهدات طرفین معامله را تضمین می‌نماید. وجود موسسات مزبور باعث می‌شود تا طرفین معامله هر وقت اراده کنند از معامله خارج شده و قرارداد را فسخ نمایند. در این نوع قرارداد، خریدار و فروشنده باید مبلغی را تحت‌عنوان ودیعه برای تضمین اجرای قرارداد نزد موسسات پایاپای پرداخت کنند. قرارداد آتی برخلاف قرارداد سلف فقط در بورس‌های رسمی معامله می‌شود. هم‌اکنون نفت و گاز در قالب قراردادهای آتی در بورس‌هایی نظیر بورس تجاری نیویورک (NYMEX) و بورس نفت لندن (IPE) خرید و فروش می‌شود.

ج - اختیار معامله. اختیار معامله توافقی است بین واگذارکننده و تحصیل‌کننده اختیار که به موجب آن دارنده آن، حق خرید یا فروش دارایی خاصی را با قیمت مشخص و در تاریخ معینی در زمان آینده دارا می‌باشد. اختیار معامله شامل دو اختیار خرید و اختیار فروش می‌باشد. اختیار خرید به خریدار اختیار معامله این حق را می‌دهد که دارایی خاصی را به قیمت معین و در تاریخ مشخص و یا قبل از آن خریداری کند. به همین ترتیب، اختیار فروش به خریدار حق می‌دهد که دارایی خاصی را به قیمت معین و در تاریخ مشخص و یا قبل از آن به فروشنده اختیار بفروشد. اختیار خرید و اختیار فروش می‌تواند از نوع اروپایی و یا از نوع آمریکایی آن باشد. اختیار معامله اروپایی فقط در تاریخ سررسید قابل‌اجرا است در حالی که اختیار معامله آمریکایی از هنگام انعقاد قرارداد تا تاریخ سررسید قابل‌اجرا می‌باشد. هر یک از دو اختیار معامله فوق هم در بورس‌های اروپایی و هم آمریکایی رایج بوده و مورد استفاده قرار می‌گیرد. اختیار معامله در مورد انرژی شامل اختیارات نفت خام و فرآورده‌های مربوطه معمولا از نوع اختیار آمریکایی می‌باشد. از قابلیت‌های اختیار معامله این است که هم در بازار رسمی و هم در بازارهای خارج از بورس قابل‌معامله است.

برخلاف خریدار، اختیار خرید که هیچ گونه تعهدی در قبال قرارداد نداشته و حداکثر زیان احتمالی او معادل قیمت اختیار خرید می‌باشد، واگذاری اختیار خرید برای فروشنده تعهدآور بوده و او باید دارایی را بر حسب قیمت توافق‌شده به خریدار واگذار نماید و تنها سودی که فروشنده به‌دست می‌آورد، همان قیمت اختیار معامله است که خریدار پرداخت می‌نماید. این در حالی است که زیان او بستگی به قیمت دارایی در سررسید داشته و در مواردی می‌تواند قابل‌توجه باشد. در مقابل حداکثر سود خریدار اختیار فروش (حداکثر زیان فروشنده) معادل قیمت توافقی دارایی پس از کسر قیمت اختیار فروش و حداکثر زیان وی (حداکثر سود فروشنده) معادل قیمت اختیار فروش خواهد بود.

در هر صورت استفاده از استراتژی فروش اختیار ابزار مناسبی برای پوشش ریسک در موقعیت فروش و استفاده از استراتژی خرید اختیار ابزار مناسبی برای پوشش ریسک در موقعیت خرید می‌باشد.

اختیارات نفت خام برنت برای اولین بار در ۱۱مه ۱۹۸۹ در بورس IPE عرضه شد و مورد استقبال معامله‌گران قرار گرفت. معامله‌گرانی که اختیارات نفت خام برنت را معامله می‌کنند، ملزم می‌باشند که حساب «ودیعه روزانه» باز کرده و مشابه قرارداد آتی به صورت روزانه اقدام به تسویه آن نمایند. براساس ضوابط بورس IPE، محدودیتی برای تعداد قراردادهایی که معامله‌گران می‌خواهند معامله کنند، وجود ندارد.

د- قرارداد تاخت (معاوضه). در قرارداد تاخت، مجموعه‌ای از جریان‌های نقدی با نرخ ثابت و مجموعه‌ای از جریان‌های نقدی با نرخ شناور با یکدیگر معاوضه می‌شود. به این ترتیب معامله‌گری که در معرض ریسک تغییرات نامطلوب قیمت قرار دارد، جریان نقد ثابت و در مقابل شخصی که به اقتضای حرفه خود با قبول ریسک به دنبال استفاده از این فرصت‌ها برای کسب سود است، جریان نقد شناور را انتخاب می‌کند. در کلیه قراردادهای تاخت، علاوه‌بر طرفین معامله، طرف سومی نیز تحت عنوان معامله‌گر تاخت وجود دارد که وظیفه او یافتن طرف معامله است.

قرارداد تاخت مثل قرارداد سلف در بازارهای خارج از بورس که شامل بانک‌های تجاری و بانک‌های سرمایه‌گذاری است، معامله می‌شود. با توجه به وجود معامله‌گران تاخت، طرفین معامله با هیچ گونه ریسکی مربوط به طرف مقابل مواجه نیستند. قرارداد تاخت انواع مختلفی مثل تاخت نرخ سود، تاخت نرخ ارز، تاخت مالکیت، تاخت اعتبار و تاخت کالا دارد که یکی از مصادیق مهم تاخت کالا، نفت و محصولات پتروشیمی است.

راه‌اندازی بورس نفت، گاز و پتروشیمی در کشور می‌تواند با به‌کارگیری ابزار مناسب مدیریت ریسک، مساله قیمت را تا اندازه زیادی به روز کرده و محیط امنی برای سرمایه‌گذاری فراهم نماید. این در حالی است که هنوز استفاده از ابزار فوق در بورس‌های اوراق بهادار و بورس کالا نیز تحقق نیافته است. امید است با نگرش مثبتی که در محافل مالی و فقهای اسلامی نسبت به سودمندی ابزارهای مدیریت ریسک وجود دارد، هرچه سریع‌تر مقدمات لازم جهت به‌کارگیری تجهیز بازارهای بورس به ابزارهای فوق فراهم گردد.

افزایش نرخ بهره بین بانکی؛ هشداری برای سرمایه‌گذاران

نرخ بهره بین‌بانکی درحالی از مرز ۲۱ درصد عبور کرد که پیش از این وزیر اقتصاد درخصوص حفظ این نرخ در محدوده ۲۰ درصد وعده داده بود؛ افزایش بی‌سابقه این نرخ هشداری برای سرمایه‌گذاران در راستای به‌کارگیری سیاست‌های پولی انقباضی توسط دولت است.

به گزارش خبرنگار ایمنا، نرخ بهره بین‌بانکی در حالی طی آخرین روزهای تیرماه ۱۴۰۱ به ۲۳.۳۱ درصد رسید که نسبت به هفته سوم تیرماه رشد ۰.۱۷ واحد درصدی ثبت کرده است. این نرخ یکی از ابزارهای کنترل تورم بوده و با افزایش آن، نرخ بهره افزایش یافته و حجم نقدینگی موجود در بازارها کاهش می‌یابد که در کاهش تورم مؤثر است. این بالاترین رقمی است که در سال جاری برای نرخ بهره بین‌بانکی ثبت شده و اعتراض فعالان بازارهای مالی را به دنبال داشته است.

نرخ بهره بین‌بانکی تأثیر مستقیمی بر بازار سرمایه ندارد. این نرخ در واقع یک نرخ شبانه است و بر پول‌هایی که بانک‌ها به یکدیگر قرض می‌دهند، تعیین می‌شود. می‌توان گفت نرخ بهره بین‌بانکی، نرخ استقراض بین بانکی است که در مدت کوتاهی تسویه می‌شود. سایر نرخ‌های بهره ازجمله سود سپرده‌های بانکی بر بازار سرمایه تأثیر مستقیم دارد. افزایش نرخ بهره بین‌بانکی با وجود تأثیر نه چندانی که در بازار سرمایه دارد، نشان‌دهنده موفق نبودن بانک‌ها در جذب نقدینگی است. این در حالی است که حجم معاملات بازار سرمایه در این روزها نشان می‌دهد که نقدینگی، جذب بازار سرمایه هم نشده است.

در چنین شرایطی، نقدینگی جذب بازارهای موازی شده است و در این بازارها شاهد رشد هستیم و همین موضوع تورم موجود در کشور را تشدید می‌کند. نقش دولتمردان در کنترل این نرخ بسیار مؤثر است، زیرا افزایش آن ممکن است در بین سهامداران منجربه این تصور شود که دولت به نرخ بهره بین‌بانکی بی‌توجه بوده و قرار است سیاست‌های انقباضی به کار گرفته شود. بنابراین درمجموع می‌توان گفت تأثیر نرخ بهره بین‌بانکی بر بازار سرمایه بیشتر جنبه روانی دارد.

درحالی‌که سیداحسان خاندوزی ، وزیر اقتصاد و امور دارایی پیش از این درخصوص کنترل نرخ بهره بین‌بانکی در سطح ۲۰ درصد و در قالب بسته حمایت از بورس وعده داده بود، این نرخ به بیش از ۲۱ درصد رسید و در واکنش به عبور آن از ۲۱ درصد گفته است که همچنان دولت مصمم به نگه‌داشتن نرخ بهره بین‌بانکی در محدوده ۲۰ درصد است و برای حل این مسئله در جلسه شورای پول و اعتبار، تصمیم‌گیری خواهد شد.

در این راستا روز گذشته متولیان بازار سرمایه ازجمله بانک مرکزی و رئیس سازمان بورس و اوراق بهادار تهران، جلسه تشکیل دادند که در آن علی صالح‌آبادی، رئیس کل بانک مرکزی با اشاره به موضوع نرخ سود بین‌بانکی به عنوان یکی از دغدغه‌های فعالان بازار سرمایه گفته است نرخ سود در بازار بین بانکی طبیعتاً متناسب با عرضه و تقاضا و مکانیزم بازار تعیین می‌شود، اما بانک مرکزی به عنوان بازارساز و در چارچوب سیاست پولی ضدتورمی که به تأیید دولت نیز رسیده است، در این بازار حضور دارد و نرخ سود در این بازار را در چارچوب مشخصی، کنترل می‌کند؛ در همین راستا نیز در جلسه روز گذشته تصمیماتی در این خصوص اتخاذ شده که با اجرای این تصمیمات، نرخ سود در بازار بین‌بانکی کنترل خواهد شد.

وی درعین‌حال، رویدادهای اثرگذار بر بازار سرمایه را موضوعات چندگانه دانست که باید مورد توجه قرار گیرد و در همین راستا افزود: دغدغه فعالان بازار سرمایه، مورد توجه تیم اقتصادی دولت و بانک مرکزی است و تدابیر لازم در این خصوص اتخاذ خواهد شد، البته باید توجه داشت که هرگونه سیاست در زمینه حمایت از بازار سرمایه باید هم‌راستا با سایر سیاست‌های دولت به ویژه سیاست کنترل تورم و اصلاح نظام بانکی باشد.

رئیس کل بانک مرکزی با تأکید بر لزوم پایبندی بانک‌ها و نهادهای مالی به نرخ‌های سود مصوب شورای پول و اعتبار افزود: سازمان بورس ساز و کارهای حمایت نظام بانکی از شرکت‌ها و نهادهای مالی فعال در بازار سرمایه، ازجمله بازنگری در برخی مقررات در حوزه نهادهای مالی، سیاست‌های هدایت اعتباری با هدف تسهیل و ایجاد مشوق برای تأمین مالی شرکت‌های فعال در بازار سرمایه از بانک‌ها را بررسی و به بانک مرکزی پیشنهاد کند و بانک مرکزی برای همکاری با بازار سرمایه در این زمینه آمادگی کامل دارد.

شهرام معینی، اقتصاددان در این خصوص به خبرنگار ایمنا می‌گوید: نرخ بهره بین بانکی یکی از نرخ‌های بهره از جمله نرخ بهره تسهیلات و نرخ سود سپرده است. به طور کلی هر قدر نرخ بهره بین بانکی پایین‌تر باشد، به نفع بورس است زیرا صاحبان سرمایه برای سرمایه‌گذاری بازده آن دارایی را با بازده دارایی بدون ریسک مقایسه می‌کنند. سپرده‌گذاری بانکی و خرید اوراق خزانه و مشارکت نوعی دارایی بدون ریسک است. هرچقدر بازده دارایی‌های بدون ریسک، پایین‌تر باشد، انگیزه برای سرمایه‌گذاری در سایر بازارها از جمله بورس بیشتر می‌شود. همچنین هر قدر نرخ بازده دارایی‌های بدون ریسک افزایش یابد، انگیزه افراد برای خروج از بازار سرمایه افزایش می‌یابد و به این دارایی‌ها رو می‌آورند.

وی اضافه می‌کند: اکنون نرخ بهره بین‌بانکی تغییر مختصری داشته است. باید توجه داشت با وجود این افزایش، همچنان نرخ بهره واقعی نسبت به تورم، منفی است؛ درحالی‌که تورم بیش از ۵۰ درصد است، نرخ بهره بین‌بانکی ۲۱.۳۱ درصدی در حقیقت منفی است. با این وجود، افزایش نرخ بهره بین بانکی تأثیر مختصری بر رفتار سرمایه‌گذاران دارد و انتخاب پورتفوی افراد را تحت تأثیر قرار می‌دهد، به نحوی که سرمایه خود را از دارایی‌های ریسک‌پذیر به دارایی‌های بدون ریسک همچون بانک انتقال می‌دهند.

این اقتصاددان می‌گوید: درمجموع به نظر می‌رسد با افزایش نرخ بهره بین بانکی، «پی» بر « ای » سهام مختلف در بورس کاهش می‌یابد. البته درحال‌حاضر این نرخ تغییر چندانی نداشته است بنابراین تأثیر محدودی بر بازار سرمایه داشته است. افزایش نرخ بهره بین بانکی عامل جدی در اتفاقاتی که در بورس می‌افتد نبوده است و اگر به ارقام بیش از ۲۵ درصد برسد می‌تواند تأثیر جدی تری بر بازار سرمایه داشته باشد.

معینی همچنین درخصوص نقش بانک مرکزی در کنترل نرخ بهره بین بانکی، می‌گوید: پایین و بالا رفتن این نرخ نتایج متفاوتی دارد. به طور کلی زمانی که تورم افزایش می‌یابد نرخ بهره بین‌بانکی را نیز افزایش می‌دهند تا کمی انقباض در تسهیل مالی ایجاد شود. با این اقدام مسیر تورم کمی کاهشی می‌شود. در مقابل، زمان‌هایی که خطر تورم وجود ندارد، پایین آوردن نرخ بهره بین‌بانکی در کشورهای پیشرفته نوعی سیاست انبساطی است که رشد و رونق را در پی دارد.

وی ادامه می‌دهد: از طرفی با افزایش نرخ بهره بین بانکی علاوه بر نقش ضدتورمی ، رکود نیز به وجود خواهد آمد و با کاهش این نرخ علاوه بر رونق، احتمال افزایش تورم را نیز به دنبال دارد. البته باید توجه داشت در ایران عوامل بسیار مهم‌تری بر رونق تولید و تورم تأثیرگذار بوده و نرخ بهره تأثیر جزئی در این مسائل دارد.

به عقیده این اقتصاددان به نظر می‌رسد اکنون در بدنه دولت نیز اراده همسو و هماهنگی درخصوص نرخ بهره بین بانکی وجود ندارد. در حالی که برخی از مسئولان دولتی تمایل به افزایش نرخ بهره دارند تا از این طریق انقباض ایجاد کرده و از تورم جلوگیری کنند؛ برخی از مسئولان درخصوص ربوی بودن نظام بانکی و لزوم تغییرات اساسی در آن صحبت می‌کنند. این افراد با نرخ بهره بین بانکی مخالف بوده و به دنبال کاهش آن هستند.

معینی خاطرنشان می‌کند: این دو دیدگاه همواره وجود داشته و به نتیجه مشخصی نرسیده است. اتخاذ هر یک از این تصمیم‌ها نیز منافع و مضراتی به دنبال دارد و هیچ یک از این روش‌ها کاملاً صحیح یا کاملاً اشتباه نیست.

حضور بیمه بازار در نمایشگاه بورس، بانک، بیمه

بیمه خریدن این روزها دیگر سخت و پیچیده نیست. چرا که بیمه‌بازار، به عنوان نخستین استارتاپ فروش آنلاین بیمه، کارش را با هدف «ساده‌ و امن‌تر کردن فرآیند تهیه آنلاین بیمه» آغاز کرد و پس از آن دیگر استارتاپ‌ها هم وارد عرصه شدند.

در حال حاضر به خاطر اینترنت و شبکه جهانی، سرعت انجام کارها چند برابر شده و اکثر صنایع از این فرصت برای رونق بیشتر بازارشان استفاده می‌کنند. صنعت بیمه هم اگرچه کمی دیر، اما بالاخره لزوم همراهی با این موجِ عصر جدید را درک کرد و وارد عمل شد. این تلاش در ایران برای اولین‌بار با «بیمه‌بازار» شکل عملی به خود گرفت.

انگیزه اصلی بیمه‌بازار این بود که با ارائه‌ی «راه‌حل‌های نوآورانه فرآیند پیچیده و مبهم خرید نقش مدیریت ریسک در بازار بورس تهران بیــــــمه» را آسان‌تر کند. در کنار آن دست‌یابی به چنین پدیده تازه‌ای در صنعت بیمه، باید راه‌حلی هم برای «امن‌تر کردن مسیر نوین تهیه بیمه» پیدا می‌شد.

برای هدف اول، مسیری طراحی شد تا متقاضی خرید بیمه، تنها با چند کلیک، بدون نیاز به حضور فیزیکی در شرکت‌های بیمه، خریدش را انجام دهد. امتیازش این بود که بیمه‌گذار یا همان خریدار بیمه، بتواند به جزئیات طرح‌های مختلف اکثر شرکت‌های بیمه، دسترسی داشته باشد و پس از مقایسه طرح‌ها، همان طرحی را بخرد که با شرایطش سازگارتر است. دومین امتیاز خرید آنلاین بیمه، استفاده از تخفیف‌هایی بود که تهیه بیمه‌های پر طرفدار را به صرفه‌تر می‌کرد.

اما رسیدن به امنیت در مسیر خرید آنلاین بیمه، تنها از طریق سرمایه‌گذاری بیشتر در حوزه فناوری بیمه‌ای امکان‌پذیر است. «بیمه‌بازار» از همان ابتدای شروع به کار، انرژی و تلاش مضاعفی را برای جذب سرمایه‌ در این حوزه به کار بست. به دنبال همین تلاش‌ها، موفق شد مجوز افتا (امنیت فضای تولید و تبادل اطلاعات) ضمانت زیر ساخت‌های لازم برای حفاظت از امنیت اطلاعات کاربران در فضای مجازی را به دست بیاورد.

جایی برای کنترل ریسک

اصطلاح « aggregator» ، به معنای سیستم جامع و ارتباط‌دهنده موارد که به یکدیگر مرتبط هستند. در صنعت بیمه، اگرییتور به معنای ارتباط‌دهنده بیمه‌گذاران و شرکت‌های بیمه است.

کار اصلی بیمه‌بازار، در نخستین قدم، وصل کردن خریداران بیمه به فروشندگان آن است. ایجاد چنین اتصال موفقی، نیازمند آن است تا در کنار به دست آوردن اعتماد خریدارن و بیمه‌گذاران، نظر مثبت شرکت‌های بیمه را در جایگاه فروشنده، با ارائه «خدمات ارزش‌افزوده» جلب کند.

«مدیریت ریسک مشتری» همان ارزش‌افزوده‌ای است که بیمه بازار برای همکاری با شرکت‌های بیمه ایجاد کرده‌است.

تمرکز اصلی در سرویس ارزیابی ریسک، استفاده از هوش مصنوعی برای مطالعه رفتار مشتری و سنجش احتمال بروز خسارت در هر یک از بیمه‌نامه‌های صادر شده‌است. به عبارتی دیگر، علاوه بر اینکه دست خریداران برای مقایسه و خرید باز است؛ فروشندگان بیمه هم می‌توانند با آگاهی بیشتری محصولات خود را بفروشند.

این روش، گامی تاثیرگذار برای تکمیل زنجیره ارزش فروش بیمه آنلاین، میان بیمه‌گذاران و شرکت‌های بیمه است.

در یک نگاه کلی عملکرد ارزیابی ریسک در بیمه‌بازار در موارد زیر خلاصه می‌شود:

• استفاده از الگوریتم‌‌های یادگیری ماشین برای پیش‌بینی میزان ریسک هر مشتری
• کاهش ریسک ۱۲ درصدی بیمه‌های خودرو در یکی از شرکت‌های بیمه با همین الگوریتم
• یادگیری بر اساس چند میلیون شناسه بی‌نام در یکی از شرکت‌های بیمه
• ۴ نسخه بروزرسانی اساسی در وب‌سرویس و مستندات مربوطه

بیمه‌بازار برای پاسخ به هرگونه سوالی در رابطه با ارزیابی ریسک یا موضوعات مرتبط دیگر در چهاردهمین نمایشگاه بورس، بانک و بیمه، واقع در نمایشگاه بین‌المللی تهران سالن ۷، غرفه ۲۲ حضوری فعال دارد. این نمایشگاه از دوم تا پنجم مردادماه برگزار می‌شود.

این مطلب رپرتاژ آگهی می باشد و توسط تحریریه اقتصادآنلاین تهیه نشده است.