ابزار های مالی

نویسندگان: مهدی مشکی میاوقی ، زهرا مرادی ،

بررسی ابزارهای افزایش بازدهی برای تأمین مالی در بازارهای سرمایه

مقدمه
راه‌اندازی ابزارهای مالی جدید در بازارهای سرمایه می‌تواند شرکت‌ها و نهادهای مالی را ترغیب کند تا برای تأمین منابع مالی خود از بازارهای سرمایه بهره برده و با انتشار ابزارهای مالی مناسب در بازارهای سرمایه، منابع مالی لازم را از مردم جمع‌آوری کنند. از طرفی راه‌اندازی این ابزارها می‌تواند فرصت‌های سرمایه‌گذاری جدیدی را ابزار های مالی در اختیار سرمایه‌گذاران نیز قرار دهد، بنابراین افزایش جذابیت بازارهای سرمایه می‌تواند مقدمات حضور سرمایه‌گذاران و نهادهای مالی بیشتر به این بازارها را ایجاد کند که این امر منجر به ورود سرمایه‌های جدید به بازارهای سرمایه می‌شود. ابزارهای مالی مختلفی در بازارهای سرمایه قابل معامله هستند که از لحاظ هدف انتشار و درجه ریسک‌پذیری با هم متفاوت هستند. از جمله ابزارهای نوین مالی که امکان معامله آن در بورس‌های اوراق بهادار و حتی بازارهای خارج از بورس وجود دارد، ابزارهای افزایش بازدهی۱ هستند که توسط یک نهاد ثالث (به‌عنوان‌مثال بانک‌ها و نهادهای مالی معتبر) منتشر شده و معمولاً به‌منظور تأمین مالی مورد استفاده قرار می‌گیرند. ابزارهای افزایش بازدهی جزو ابزارهای مالی مشتقه بوده و همچون قراردادهای آتی و اختیار معامله، مبتنی بر یک دارایی پایه از جمله سهام، سبد سهام و شاخص سهام منتشر می‌شوند اما دارای تفاوت‌های چشمگیری با آن‌ها نیز هستند.

۱- ساختار و انواع ابزارهای افزایش بازدهی در بازارهای اوراق بهادار
راه‌اندازی ابزارهای مالی جدید با استفاده از ترکیب ویژگی‌های اوراق بدهی، سهام و اوراق مشتقه در دو دهه‌ی گذشته، رشد قابل‌توجهی داشته‌اند، به‌طوری‌که ترکیب چندین ابزار مالی مجزا در یک ابزار جدید می‌تواند منجر به کاهش هزینه‌های معاملاتی شود. همچنین طراحی ابزارهای مالی جدید در بازارهای سرمایه مطابق با اهداف و نیازهای سرمایه‌گذاران، شرکت‌ها و نهادهای مالی می‌تواند منجر به افزایش جذابیت این بازارها شده و راه را برای ورود سرمایه‌های جدید به بازارهای سرمایه فراهم کند. از جمله ابزارهای نوین مالی که در بسیاری از بورس‌های اوراق بهادار و بازارهای خارج از بورس مورد معامله قرار می‌گیرند محصولات ساختاریافته هستند. محصولات ساختاریافته، نوعی از ابزارهای سرمایه‌گذاری هستند که حداقل یک اوراق مشتقه را با یک دارایی سنتی مثل سهام یا اوراق بهادار با درآمد ثابت ترکیب می‌کنند، این ابزارها توسط یک نهاد ثالث مانند بانک‌ها و نهادهای مالی معتبر و معمولاً به‌منظور تأمین مالی مورد استفاده قرار می‌گیرند. محصولات ساختاریافته همچون ابزارهای مشتقه، مبتنی بر یک دارایی پایه همچون سهام، شاخص سهام، سبد ابزار های مالی سهام، نرخ بهره، ارز و کالاهای مختلف منتشر می‌شوند و بازده‌ آن‌ها به بازده دارایی پایه وابسته است.

برای مطالعه متن کامل به ماهنامه بورس ویژه تیرماه ۱۴۰۰ شماره ۱۹۲ مراجعه نمایید.

ابزار های مالی مورد استفاده فرابورس

کلیۀ ابزارهای مالی به استثنای سهام و حق تقدم خرید سهام که به تأیید شورا رسیده و بنا به اعلام آن مشمول ثبت یا معاف از ثبت نزد سازمان تشخیص داده شده، قابل ابزار های مالی پذیرش در بازار ابزارهای نوین مالی می‌باشد.

ابزار های مالی مورد استفاده فرابورس

اوراق مشارکت

مادۀ (14) اوراق مشارکتی که با اخذ مجوز از سازمان منتشر می‌گردد، با شرایط زیر در بازار ابزارهای نوین مالی قابل پذیرش می‌باشند:
1. با نام باشد یا براساس رویۀ اجرایی مصوب هیئت مدیرۀ فرابورس، امکان معاملۀ آنها در سامانۀ معاملاتی وجود داشته باشد.
2. مبلغ اوراق صادره حداقل 100 میلیارد ریال باشد،
3. دارای سررسید بیش از یک‌سال باشد،
4. حداقل یک بازارگردان داشته باشد،

مادۀ (15) اوراق مشارکت منتشره توسط دولت، شرکت‌های دولتی و شهرداری‌ها که به موجب قانون بودجۀ سالانۀ کل کشور، مصوبۀ هیئت وزیران و یا مقررات مربوطه منتشر می‌گردد، با شرایط زیر قابل پذیرش در بازار ابزارهای نوین مالی می‌باشد:
1. با نام باشد یا براساس رویۀ اجرایی مصوب هیئت مدیرۀ فرابورس، امکان معاملۀ آنها در سامانۀ معاملاتی وجود داشته باشد.
2. در زمان پذیرش، حداقل 6 ماه تا سررسید آن باقی مانده باشد.
3. بعد از پذیرش، معاملات دست دوم آنها منحصراً از طریق فرابورس انجام شود.

گواهی سرمایه‌گذاری

مادۀ (16) گواهی‌های سرمایه‌گذاری صندوق‌های سرمایه‌گذاری قابل معامله و گواهی‌های سرمایه‌گذاری صندوق‌های زمین و ساختمان، با شرایط زیر در بازار اول فرابورس قابل پذیرش می‌باشند:

الف ـ گواهی‌های سرمایه‌گذاری صندوق‌های سرمایه‌گذاری قابل معامله
1. گواهی‌های سرمایه‌گذاری نزد سازمان ثبت شده باشند،
2. حداقل سرمایۀ صندوق 50 میلیارد ریال باشد،
3. با نام باشد.
ب ـ گواهی‌های سرمایه‌گذاری زمین و ساختمان
1. گواهی‌های سرمایه‌گذاری نزد سازمان ثبت شده باشند،
2. حداقل سرمایۀ صندوق 100 میلیارد ریال باشد،
3. با نام باشد.

گواهی‌های سپردۀ سرمایه‌گذاری

مادۀ (17) گواهی‌های سپردۀ سرمایه‌گذاری با شرایط زیر قابل پذیرش در بازار ابزارهای مالی نوین می‌باشند:
1. با نام باشند یا براساس رویۀ اجرایی مصوب هیئت مدیرۀ فرابورس، امکان معاملۀ آنها در سامانۀ معاملاتی وجود داشته ابزار های مالی باشد.
2. مبلغ اوراق صادره حداقل 100 میلیارد ریال باشد.
3. در زمان پذیرش، حداقل 6 ماه تا سررسید گواهی‌ها باقی مانده باشد.
4. پرداخت اصل و سود علی‌الحساب گواهی‌ها توسط بانک عامل تعهد و تضمین شده باشد.
5. بعد از پذیرش، معاملات دست دوم گواهی‌ها منحصراً از طریق فرابورس انجام شود.
6. گواهی‌ها با رعایت مقررات دستورالعمل اجرایی انتشار گواهی سپردۀ سرمایه‌گذاری، توسط بانک عامل صادر شده باشد.

انواع صکوک

مادۀ (18) انواع صکوکی که با مجوز سازمان منتشر می‌گردند، با شرایط زیر قابل پذیرش در بازار ابزارهای مالی نوین می‌باشند:
1. با نام باشند یا براساس رویۀ اجرایی مصوب هیئت مدیرۀ فرابورس، امکان معاملۀ آنها در سامانۀ معاملاتی وجود داشته باشد.
2. مبلغ اوراق صادره حداقل 100 میلیارد ریال باشد.
3. در زمان پذیرش، حداقل 6 ماه تا سررسید این اوراق باقی مانده باشد.
4. حداقل یک بازارگردان داشته باشند.

سایر ابزارهای مالی
مادۀ (19) سایر ابزارهای مالی که به تشخیص شورا قابل معامله بوده و با مجوز سازمان منتشر می‌گردند، با شرایطی که هیئت پذیرش تعیین می‌نماید، قابل پذیرش در بازار ابزارهای مالی نوین می‌باشند.

ابزار ابزار های مالی های مالی

صورت‌های مالی واحدهای تجاری نشان دهنده وضعیت مالی و نتایج عملیات و جریان‌های نقدی است که برای سرمایه گذاران به منظور اتخاذ تصمیمات اقتصادی مورد استفاده قرار می گیرد. یکنواختی و قابلیت مقایسه صورت‌های مالی به استفاده کنندگان از صورت‌های مالی کمک می‌نماید که بتوانند با مقایسه واحدهای تجاری مختلف، تصمیمات مناسب و صحیحی اتخاذ نمایند. هم اکنون کشورهای زیادی استانداردهای بین المللی گزارشگری مالی را برای تهیه صورتهای مالی مورد استفاده قرار می دهند. واحدهای تجاری ایرانی نیز برای گسترش فعالیت خود به ناچار باید به استانداردهای بین‌المللی گزارشگری مالی روی آورند. نقص استانداردهای حسابداری ایران عدم به‌کارگیری استاندارد بین‌المللی گزارشگری مالی 9 مربوط به ابزارهای مالی است. استانداردهای مرتبط با ابزارهای مالی در حوزه استاندارد بین‌المللی گزارشگری مالی شامل استاندارد بین‌المللی حسابداری 32؛ ابزارهای مالی: ارایه، استاندارد بين‌المللي گزارشگري مالي 9 ؛ ابزارهای مالی: شناخت و اندازه‌گیری و استاندارد بین‌المللی گزارشگری مالی 7؛ ابزارهای مالی: افشا است. استانداردهای حسابداری 36 و 37 ایران متناظر استاندارد بين‌المللي حسابداري 32 و استاندارد بين‌المللي گزارشگري مالي 7 هستند؛ اما استاندارد حسابداری به منظور شناخت، طبقه‌بندي و اندازه‌گيري ابزارهاي مالي (معادل استاندارد بين‌المللي گزارشگري مالي 9) تا کنون در کشورمان لازم االاجرا نشده است. از سوی دیگر، راهنمای جامعي براي به‌کارگیری این استانداردها تاكنون منتشر نشده است. کتاب حاضر با هدف آشنایی خوانندگان با مفاهیم مرتبط با ابزارهای مالی تهیه شده و با مثال‌های کاربردی و متعدد سعی کرده است مفاهیم شناخت و قطع شناخت، اندازه‌گیری، طبقه‌بندی، کاهش ارزش و نحوه ارايه و افشای ابزارهای مالی را به زبان ساده بیان کند. این کتاب توسط همکاران ما خانم پورقنبری و آقای همایون خوبان ترجمه و تالیف شده و توسط موسسه حسابرسی آزمون پرداز منتشر شده است. از همه مهم تر این که این کتاب از سوی جشنواره انتخاب کتب برتر در حوزه حسابداری و مالی سال 1400 در نوزدهمین همایش ملی حسابداری ایران به عنوان کتاب برگزیده سال انتخاب گردید. علاقمندان می‌توانند این کتاب را از کتابفروشی‌های معتبر یا انتشارات کیومرث تهیه فرمایند.

صورت‌های مالی واحدهای تجاری نشان دهنده وضعیت مالی و نتایج عملیات و جریان‌های نقدی است که برای سرمایه گذاران به منظور اتخاذ تصمیمات اقتصادی مورد استفاده قرار می گیرد. یکنواختی و قابلیت مقایسه صورت‌های مالی به استفاده کنندگان از صورت‌های مالی کمک می‌نماید که بتوانند با مقایسه واحدهای تجاری مختلف، تصمیمات مناسب و صحیحی اتخاذ نمایند. هم اکنون کشورهای زیادی استانداردهای بین المللی گزارشگری مالی را برای تهیه صورتهای مالی مورد استفاده قرار می دهند. واحدهای تجاری ایرانی نیز برای گسترش فعالیت خود به ناچار باید به استانداردهای بین‌المللی گزارشگری مالی روی آورند. نقص استانداردهای حسابداری ایران عدم به‌کارگیری استاندارد بین‌المللی گزارشگری مالی 9 مربوط به ابزارهای مالی است. استانداردهای مرتبط با ابزارهای مالی در حوزه استاندارد بین‌المللی گزارشگری مالی شامل استاندارد بین‌المللی حسابداری 32؛ ابزارهای مالی: ارایه، استاندارد بين‌المللي گزارشگري مالي 9 ؛ ابزارهای مالی: شناخت و اندازه‌گیری و استاندارد بین‌المللی گزارشگری مالی 7؛ ابزارهای مالی: افشا است. استانداردهای حسابداری 36 و 37 ایران متناظر استاندارد بين‌المللي حسابداري 32 و استاندارد بين‌المللي گزارشگري مالي 7 هستند؛ اما استاندارد حسابداری به منظور شناخت، طبقه‌بندي و اندازه‌گيري ابزارهاي مالي (معادل استاندارد بين‌المللي گزارشگري مالي 9) تا کنون در کشورمان لازم االاجرا نشده است. از سوی دیگر، راهنمای جامعي براي به‌کارگیری این استانداردها تاكنون منتشر نشده است. کتاب حاضر با هدف آشنایی خوانندگان با مفاهیم مرتبط با ابزارهای مالی تهیه شده و با مثال‌های کاربردی و متعدد سعی کرده است مفاهیم شناخت و قطع شناخت، اندازه‌گیری، طبقه‌بندی، کاهش ارزش و نحوه ارايه و افشای ابزارهای مالی را به زبان ساده بیان کند. این کتاب توسط همکاران ما خانم پورقنبری و آقای همایون خوبان ترجمه و تالیف شده و توسط موسسه حسابرسی آزمون پرداز منتشر شده است. از همه مهم تر این که این ابزار های مالی کتاب از سوی جشنواره انتخاب کتب برتر در حوزه حسابداری و مالی سال 1400 در نوزدهمین همایش ملی حسابداری ایران به عنوان کتاب برگزیده سال انتخاب گردید. علاقمندان می‌توانند این کتاب را از کتابفروشی‌های معتبر یا انتشارات کیومرث تهیه فرمایند.

مقاله کنفرانس
ابزارهای مالی نوین و ابزارهای مشتقه اسلامی

نویسندگان: مهدی مشکی میاوقی ، زهرا مرادی ،

چکیده:
سرمایه به عنوان یکی ازنهاده های اصلی تولید امروزه بیشتر ازآنکه ابزاری برای کارباشد به عنوان عاملی برای انباشت نقدینگی به منظور شروع یا ادامه یک فعالیت اقتصادی موردتوجه است ازاین رو دولت ها و بنگاه های اقتصادی برای تداوم فعالیت های خود احتیاج به تامین سرمایه دارند که باید آن رابااستفاده ازدارایی های خود و یاازطریق یکی ازفرایندهای تامین مالی که یکی ازمباحث مهم اقتصاد مالی است تامین می کنند درمباحث سرمایه گذاری و مدیریت مالی استفاده ازابزارهای مالی امری اجتناب پذیر است ابزار های مالی و انتخاب آن باتوجه به موقعیت و شرایط بازار صورت میگیرد سرمایه گذاران و متخصصان درامرسرمایه گذاری به دنبال سرمایه گذاری با حداقل ریسک دربازار و یاکاهش و انتقال آن هستند تابتوانند به حدقابل قبولی ازسوددهی دست یابند ابزارهای مشتقه ابزاری است که ازبازارهای پایه ای مثل کالا انرژی ارز پول و سرمایه مشتق شده اند و دربورسهای مربوط انجام می پذیرند ابزار مشتقه ابزاری است که درمعاملات اصل دارایی جاذبه نشده و عملکرد قیمت آن ناشی ازتغییرات قیمت کالای مربوطه است دراین پژوهش برانیم تادوروش ازروشهای پوشش ریسک نوسانات ارزی با نام قرارداد آتی و اختیارمعامله ارزی که دربازارهای مشتقه رایج می باشند را بارویکرد فقهی ابزار های مالی و همچنین اهم فعالیت های کمیته فقهی دراین 9 سال را درایران بررسی کنیم اما ابتدا ماهیت حقوقی ارز را به عنوان دارایی پایه این قراردادها موردشناسایی قرار میدهیم

اوراق اجارة تأمین نقدینگی

در این نوع از اوراق اجاره، بانی با ارائه طرح توجیهی اقدام به انتخاب شرکت واسط (SVP)می کند. شرکت واسط با انتشار اوراق و با جمع آوری پول از سرمایه گذاران، به وکالت از طرف آنان یکی از دارایی های فیزیکی بانی را به صورت نقد خریداری می کند، سپس به صورت اجاره عادی یا به شرط تملیک دوباره به بانی واگذار می نماید. سود این اوراق در سررسیدهای مشخص به صورت اجاره بهای دارایی به دارندگان اوراق پرداخت می شود. دارندگان اوراق قبل از سررسید، می توانند اوراق خود را در بازار ثانوی به فروش برسانند. SPV در پایان قرارداد اجاره عادی دارایی را از بانی تحویل گرفته و به وکالت از طرف سرمایه گذاران در بازار دارایی های مستهلک می فروشد و در اجاره به شرط تملیک، دارایی را به تملیک مستأجر درمی آورد.

شرایط انتشار

اوراق اجاره بانی باید دارای شرایط زیر باشد:

• شخص حقوقی غیردولتی که قالب حقوقی آن سهامی یا تعاونی باشد،
• مجموع جریان نقدی حاصل از عملیات آن در دو سال مالی اخیر مثبت باشد،
• حداکثر نسبت مجموع بدهی ها به دارایی های آن 90 درصد باشد،
• اظهارنظر بازرس و حسابرس شرکت در خصوص صورت های مالی دو دورة مالی اخیر آن مردود یا عدم اظهارنظر نباشد.

در صورتی که بانکها یا موسسات مالی و اعتباری تحت نظارت بانک مرکزی اصل و سود اوراق را تضمین نموده باشند، رعایت بندهای 2 و 3 برای بانی الزامی نمی باشد.

انواع دارایی قابل قبول برای اوراق اجاره دارایی های قابل قبول جهت انتشار اوراق اجاره به شرح زیر می باشند:

• زمین
• ساختمان و تأسیسات
• ماشین آلات و تجهیزات
• وسایل حمل و نقل

شرایط عمومی دارایی پایه

• به کارگیری آن در فعالیت بانی، منجر به ایجاد جریانات نقدی شده یا از خروج وجوه نقد جلوگیری نماید.
• هیچگونه محدودیت یا منع قانونی، قراردادی یا قضایی برای انتقال دارایی، منافع و حقوق ناشی از آن وجود نداشته باشد.
• تصرف و اعمال حقوق مالکیت در آن برای نهاد واسط دارای هیچگونه محدودیتی نباشد.
• مالکیت آن به صورت مشاع نباشد.
• امکان واگذاری به غیر را داشته باشد.
• تا زمان انتقال مالکیت دارایی به بانی، دارایی از پوشش بیمه ای مناسب و کافی برخوردار باشد.

اوراق مشارکت

• اوراق مشارکت در اصطلاح علم اقتصاد، نوعی از اوراق بهادار است که توسط دولت، شهرداری، شرکت‌های دولتی و خصوصی، برای تأمین اعتبار طرح‌های عمرانی یا زیرساختی در کشور، منتشر می‌گردد. تهیهٔ دستورالعمل اجرایی و مقررات ناظر بر انتشار اوراق مشارکت بر عهدهٔ بانک مرکزی است. طبق دستورالعمل بانک مرکزی، اوراق مشارکت اوراق بهاداری هستند که با مجوز بانک مرکزی برای تأمین بخشی از منابع مالی مورد نیاز، طرح‌های سودآور تولیدی و خدماتی (به استثنای امور بازرگانی) در چارچوب عقدمشارکت مدنی ، توسط سازمان جاری منتشر می‌شود. در هر ورقهٔ مشارکت، میزان سهم دارندهٔ آن مشخص شده‌است

نکات مهم انتشار اوراق مشارکت

• پروژه موضوع انتشار اوراق مشارکت باید در قالب شخصیت حقوقی انجام شود که دارای سوابق مالی حسابرسی شده توسط حسابرسان معتمد بورس باشد.
• ناشر نباید زیان انباشته داشته باشد، عملکرد شرکت باید سودآور بوده و به تشخیص بورس امکان سودآوری آن در آینده وجود داشته باشد.
• گزارش حسابرس مستقل در خصوص آخرین صورت های مالی حسابرسی شده نباید حاوی اظهارنظر مردود یا عدم اظهارنظر باشد.
• پروژة موضوع انتشار اوراق مشارکت باید براساس گزارش توجیهی حسابرسی شده توسط حسابرس معتمد بورس از توجیه مالی، فنی و اقتصادی مناسبی برخوردار باشد.
• داشتن وثایق معتبر جهت ارائه به ضامنی که بازپرداخت اصل و سود اوراق مشارکت را تضمین خواهد کرد. پروژه موضوع انتشار اوراق مشارکت می تواند یکی از تضامین قابل ارائه به ضامن باشد که به نتیجة مذاکره با ضامن بستگی دارد.
• حداقل سهم الشرکه ناشر در هر طرح توسط مرجع صادرکننده مجوز انتشار اوراق تعیین می شود. معموالً، حداقل 50 درصد از منابع مورد نیاز برای اجرای پروژه باید توسط ناشر تأمین شود.
• سقف مبلغ اوراق مشارکت قابل انتشار برای شرکت های پذیرفته شده در بورس به تشخیص هیئت پذیرش و حداکثر تا 70 درصد ارزش ویژه هر شرکت است. همچنین، حداکثر میزان اوراق مشارکت قابل انتشار براساس ضوابط داخلی سازمان بورس و اوراق بهادار بدین ترتیب اعمال شده است که نسبت بدهی به حقوق صاحبان سهام، بعد از انتشار اوراق مشارکت، حداکثر مساوی عدد 3 باشد.در صورتی که اصل و سود اوراق مشارکت توسط بانکها و موسسات مالی و اعتباری تحت نظارد بانک مرکزی ضمانت شده باشد، نیازی به رعایت بندهای 2 و 7 توسط ناشر نمیباشد.

• مصرف وجوه حاصل از واگذاری اوراق مشارکت در محلی غیر از پروژه های مبنای انتشار اوراق مشارکت، مجاز نیست.
• اوراق مشارکت ممکن است قابل تعویض با سهام سایر شرکت های پذیرفته شده در بورس باشد. در این صورت ناشر موظف است حداقل به میزان اوراق مشارکت قابل تعویض، موجودی سهام شرکت های مذکور را تا سررسید نهایی اوراق مشارکت نگهداری نماید.

• اوراق مشارکت ممکن است قابل تبدیل به سهام شرکت ناشر باشد. در این صورت مجمع عمومی فوق العاده بنا به پیشنهاد هیئت مدیره و گزارش خاص بازرس یا بازرسان شرکت اجازه انتشار اوراق مشارکت را می دهد و شرایط و مهلتی را که طی آن دارندگان این گونه اوراق خواهند توانست اوراق خود را به سهام شرکت تبدیل کنند تعیین و اجازة افزایش سرمایه را به هیئت مدیره خواهد داد.

تعریف و ویژگی های اوراق استصناع

اوراق استصناع :

اوراق بهاداری هستند که دارندگان آنها به صورت مشاع مالک دارایی مالی هستند که براساس قرارداد استصناع شکل می گیرد.

این اوراق دارای بازده معین و قابل مبادله در بازار ثانوی بوده است.

وزارت خانه ها، شهرداری ها، شرکت های دولتی و بخش خصوصی برای تأمین مالی طرح های عمرانی و توسعه ای می توانند اقدام به انتشار اوراق استصناع نمایند.

امکان بازار ثانوی اوراق استصناع

همه انواع اوراق استصناع از نوع ابزارهای مالی انتفاعی با سود معین می باشند، بر این اساس می توانند اهداف و سلیقه های بخش مهمی از صاحبان وجوه مازاد که قصد سرمایه گذاری بدون ریسک دارند را پوشش دهند، در نتیجه قابلیت مالی خرید و فروش در بازار ثانوی را خواهند داشت

پیش بینی می گردد برای خرید و فروش اوراق استصناع بازار ثانوی فعالی شکل گیرد و قیمت بازاری آنها متناسب با مدت و مبلغ اسمی اوراق، تعیین شود و ابزار جدیدی شبیه اوراق مشارکت، با نرخ بازدهی معین وارد بازار سرمایه شود.

تعریف اوراق منفعت

• ورق منفعت سند مالی بهاداری است که بیانگر مالکیت دارندة آن بر مقدار معین خدمات یا منافع آینده از یک دارایی بادوام است که در ازای پرداخت مبلغ معینی به وی منتقل شده است مانند گواهی حق اقامت در هتل معین برای روز معین، حق استفاده از خدمات آموزشی دانشگاه برای ترم یا سال معین، حق استفاده از یک ساعت پرواز برای مقصد معین و حق استفاده از خدمات حج یا عمره برای سال معین.

کاربردهای اوراق منفعت

• واگذاری منافع آینده دارایی های بادوام:

صاحبان دارایی های بادوام گاهی به نقدینگی احتیاج دارند و حاضرند برای تأمین آن، بخشی از منافع حاصل از دارایی های بادوام خود را از پیش واگذار کنند. در این موارد اگر صاحبان دارایی در جست و جوی استفاده کننده نهایی )کسی که بخواهد در روز معین از منافع دارایی معین استفاده کند( باشند، احتمال موفقیت خیلی پایین و در حد صفر است. برای حل این مشکل می توان از اوراق منفعت استفاده کرد. یعنی صاحبان دارایی برای بخشی از منافع دارایی، اوراق منفعت منتشر و سپس آن ها را در مقابل مبلغ معینی به متقاضیان واگذار می کنند. دارندگان اوراق می توانند صبر کنند و در زمان معین از آن منافع بهره ببرند؛ کما اینکه می توانند قبل از فرا رسیدن مدت آن را به دیگران واگذار کنند.

• واگذاری خدمات آینده:

همانند صاحبان دارایی های بادوام، شرکت ها و مؤسسه های خدماتی نیز گاهی برای تأمین سرمایه در گردش یا توسعه فعالیت های اقتصادی، نیازمند پول می شوند و حاضرند بخشی از خدمات آینده خود را از پیش واگذار کنند. در این موارد نیز اگر شرکت های خدماتی به دنبال مشتری نهایی )استفاده کننده واقعی از خدمات( باشند، احتمال موفقیت در سطح پایین و نزدیک به صفر است، در حالی که استفاده از اوراق بهادار منفعت می تواند این مشکل را به آسانی حل کند.

مکانیسم بازار اوراق منفعت

• صاحبان دارایی های بادوام به منظور حل مشکل نقدینگی خود می توانند برای بخشی از منافع حاصل از دارایی، اوارق منفعت منتشر کند. در این حالت نهاد واسط با جمع آوری پول از مردم به وکالت از طرف آنان، منافع آتی حاصل از دارایی بادوام را به ارزش فعلی پیش خرید می کند. سود این اوراق در ابزار های مالی سررسیدهای مشخص از طریق نهاد واسط در اختیار سرمایه گذاران قرار می گیرد. در زمان سررسید نیز، دارندگان اوراق از وجوه حاصل از منافع بهره مند می شوند. دارندگان اوراق می توانند اوراق خود را قبل از سررسید در بازار ثانوی به فروش رسانند.

ارزش اوراق منفعت و نرخ بازدهی آن

• قیمت اوراق بهادار منفعت و سود حاصل از خرید و فروش آن ها )نرخ بازدهی( به عوامل زیادی چون اعتبار صاحبان دارایی و شرکت های خدماتی، قیمت اسمی منافع و خدمات، نرخ بازدهی ابزارهای مالی مشابه، زمان و مکان ارائه منافع و خدمات بستگی دارد
• ارزش صکوک منفعت بر اساس ارزش فعلی منافع آتی حاصل از دارایی های بادوام یا ارزش فعلی خدمات محاسبه می شود. ارزش فعلی هر ورقه منفعت با لحاظ ارزش اسمی، نرخ تنزیل و مدت زمان باقی مانده تا زمان استفاده از منافع به دست می آید.

مثال کاربردی اوراق منفعت

به عنوان مثال یک شرکت پیمانکاری بزرگراهی را تحت قرارداد BOT احداث کرده و اکنون به مدت 20 سال حق بهره برداری از این بزرگراه از جمله عوارض دریافتی را داشته و از طرف دیگر برای ورود به دیگر پروژه های خود نیاز به منابع مالی جدید دارد. لذا می تواند منافع حاصل از بزرگراه احداث شده را به عموم واگذار نماید. در این حالت نهاد واسط با جمع آوری وجوه از مردم، درآمد حاصل از عوارض بزرگراه ها را طی عمر اوراق منفعت پیش خرید می کند. شرکت پیمانکاری نیز وجوه حاصل از عوارض را پس از کسر هزینه های بزرگراه در اختیار نهاد واسط قرار می دهد. از آنجاییکه عوارض بزرگراه ها و هزینه ها به صورت مستمر و نه در دوره های زمانی خاص ایجاد می شود لذا نهاد واسط این وجوه را به نمایندگی از طرف دارندگان اوراق در حساب بانکی مشخص سپرده گذاری می کند. نهاد واسط در سررسیدهای مشخص حداقل سود علی الحساب تضمین شده توسط ضامن اوراق را از حساب بانکی مذکور برداشت کرده و در اختیار دارندگان اوراق قرار می دهد. درپایان عمر اوراق نیز نهاد واسط مانده وجوه موجود در حساب بانکی که بیانگر اصل اوراق و سایر منافع احتمالی و سود سپرده است را در اختیار دارندگان اوراق قرار می دهد.